Status prawny roszczeń wynikających z nacjonalizacji aptek na podstawie ustawy z dnia 8 stycznia 1951 roku o przejęciu aptek na własność Państwa. Debata naukowa połączona z wysłuchaniem organizacji społecznej „Stowarzyszenie dawnych właścicieli aptek i ich rodzin”

Dnia 15 grudnia 2016 roku w siedzibie Akademii de Virion - Fundacji, odbyło się wysłuchanie organizacji społecznej - Stowarzyszenia dawnych właścicieli aptek i ich rodzin, oraz panel dyskusyjny w ramach debata naukowa na temat statusu prawnego roszczeń wynikających z nacjonalizacji aptek na podstawie ustawy z dnia 8 stycznia 1951 roku o przejęciu aptek na własność Państwa oraz aktualnego projektu ustawy o zmianie ustawy - prawo farmaceutyczne.

Podczas spotkania poruszono zarówno aspekty historyczne, jak i prawno-porównawcze.

W pierwszej części spotkania, podejmując swoje zadania statutowe, przedstawiciele Stowarzyszenia dawnych właścicieli aptek i ich rodzin zaprezentowali historię oraz wartości obowiązujące w zawodzie farmaceuty.

W celu zobrazowania działań Państwa na mocy ustawy z 1951 roku, przedstawiona została oryginalna, historyczna dokumentacja pierwszej, a zarazem najstarszej apteki w Łodzi, która stanowiła własność rodziny jednego z członków Stowarzyszenia.

Pan Michał Koprowski przedstawił historię apteki, zwracając uwagę, że w ówczesnym czasie apteka była wyposażona, zgodnie z regulacjami prawnymi, w zapas leków na najbliższe trzy miesiące, aby nie dopuścić do braku leków dla potrzebujących. Regularnie uzupełniano również braki.

Z uwagi na wielkość apteki, produkowała ona również tzn. „leki recepturowe”, tj. czopki, globulki, maści, roztwory, syropy, tabletki (proszki) na własne potrzeby generowane przez zamówienia pacjentów oraz dla mniejszych okolicznych aptek. Z przedstawionej dokumentacji zawierającej m.in. fotografie, wynika iż była ona prężnie działającą jednostką, bogato wyposażoną oraz w pełni spełniającą swoją funkcję niesienia pomocy medycznej chorym pacjentom.

Przy tek okazji poruszono również zagadnienie wielkość poniesionych straty w wyniku nacjonalizacji, która była uzależniona od wielkości zasobów apteki, (stanowiących zapas leków na 3 miesiące), jak również ich specjalistycznego wyposażenia, zarówno za tzw. „pierwszym stołem” (ekspozycja), jak również w „pomieszczeniu recepturowym”, gdzie znajdowały się precyzyjne wagi szalkowe, moździerze z pistlami, zlewki, opłatki oraz sztanglasy (szkło apteczne).

Apteka o której opowiadał p. M. Koprowski, została znacjonalizowana, a następnie przekazana władzo radzieckim, po czym przekazano trafiła ona w ręce osób prywatnych, tym samym rodzina Państwa Koprowskich straciła cały majątek ruchomy stanowiący wyposażenie apteki.

Innym przykładem nacjonalizacji na podstawie ustawy z dnia 8 stycznia 1951 roku, jest historia apteki, która należała do rodziny Państwa Figurskich. Na skutek gwałtownych działań nacjonalizacyjnych została odebrana ówczesnemu właścicielowi, co spowodowało u niego rozległe skutki zdrowotne w postaci paraliżu w kilka dni po zabraniu jedynego źródła dochodu i utrzymania.

Po prezentacji poszczególnych przypadków przejęcia przez Państwo aptek na mocy ustawy nacjonalizującej, odbyła się debata, w której udział wzięli: adw. Jolanta Turczynowicz-Kieryłło, Prezes Akademii de Virion - Fundacji; prof. Mariola Lemonnier - Viceprezes Akademii de Virion - Fundacji; prof. Marzena Toumi - Kierownik Katedry Teorii i Filozofii Prawa Akademii Sztuki Wojennej w Warszawie.

Przedmiotem dyskusji była forma odszkodowań, a także kwestia lucrum cessans oraz możliwość kompleksowego rozwiązania i zamknięcia problematyki upaństwowienia aptek.

W konkluzji, w nawiązaniu do art. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zebrani doszli do przekonania, że konieczne będzie zredagowanie projektu ustawy oraz aktów wykonawczych, które będą stanowiły narzędzie porządkujące istniejący problem dotyczący aptek. Należy w nich określić m.in. algorytm obliczania odszkodowania, gdzie przy szacowaniu szkody należy uwzględnić m. in. wielkość apteki (duża, średnia mała), wyposażenie apteczne, potencjalny poziom rynku, ilość posiadanych zapasów, poziom zatrudnienia, zakres usług oraz długość istnienia apteki. Uwzględniając możliwości jurydyczne i legislacyjne określono, iż właściwym będzie tryb administracyjny dochodzenia roszczeń, natomiast akty prawne nie powinny obejmować trybu cywilnego. Wskazując na metodę określania wysokości odszkodowania należy w pierwszej kolejności dokonać wyceny rynku, a następnie wyceny odszkodowania, bowiem od pozycji rynkowej zależy kategoryzacja podmiotów. Należy również uregulować kwestię sprzedaży roszczeń do aptek, uwzględniając obostrzenia dla osób, które nabyły (kupiły) roszczenia w ostatnich latach przed wypłatą przewidywanych odszkodowań, aby zapobiec wehikułowi spekulacji.

Członkowie Stowarzyszenia dawnych właścicieli aptek i ich rodzin zadeklarowali, iż chcieliby uzyskać odszkodowanie za utracone apteki, natomiast nie chcą oni zwrotu utraconego mienia, aby nie krzywdzić nowych właścicieli aptek. Jednakże należy również zastanowić się, czy korzystniejszym rozwiązanym nie jest forma fizycznego odzyskania apteki, w sytuacji kiedy nie ma ona nowego właściciela.

W nawiązaniu do planów nowelizacji ustawy o prawie farmaceutycznym zgromadzeni zauważyli, iż obecnie kończy się trend sprzedaży leków w „aptekach-sklepach”, a zauważalny jest potwór do apteki jak miejsca wyrobu leków i doradztwa medycznego, a także do aptek o charakterze rodzinnym. Co zauważalne jest zarówno na rynku europejskim, np. we Francji jak również w Polsce.  Z uwagi na to można potocznie powiedzieć, iż „historia zatoczyła krąg”, bowiem po okresie odejścia od aptek bardzo profesjonalnych, w których wykonywano skomplikowane leki recepturowe, obecnie wyraźnie widoczny jest powrót do idei apteki, jako profesjonalnego miejsca pomocy i porady medycznej.

Przedmiotem dyskusji, uwzględniając charakter nacjonalizacji aptek, była także kwestia osób poszkodowanych przez II Wojnę Światową i wypłata odszkodowań przez stronę niemiecką m.in. za utracone apteki. W tym zakresie należy przeanalizować jaka wartość odszkodowania będzie adekwatna do poniesionej szkody, przy uwzględnieniu wartości nominalnej oraz rynnowej  posługując się analizą komparatywną metod estymacji.

W ramach działalności w interesie społecznym zaproponowano także projekt zmian
w systemach farmaceutycznych  poprzez wyposażenie aptek w małe laboratoria, np. w celu przeprowadzenia szybkich testów wskazujących na odczyn alergiczny substancji znajdujących się w lekach.

Debatę zamknęły słowa Prezes Akademii de Virion - Fundacji, że: ”na przestrzeni lat doszło do zatracenia jakości usług dostępnych w aptekach poprzez bandyckie przejęcie aptek odcinając „kolejne stoły”, aż do sprowadzenia aptek do sklepów z lekami, co jest niezgodne z standardami zawodu farmaceuty i zasadami obowiązującymi w aptekach. Należy wyraźnie podkreślić, iż farmaceuta nie jest sklepikarzem i nigdy nim nie będzie. Pomoc medyczna i wyrób leków to cały, kompletny proces, w którym pomijanie pewnych jego etapów może stać się niebezpieczne dla zdrowia pacjentów”.